حل چالش کم‌رویی و خجالتی بودن
بخشي از كتاب آرزو آقاجاني مشاور مركز مشاوره خورشيد:
کم‌رویی و خجالتی بودن یکی از چالش‌های شایعی است که برخی کودکان بیش از بزرگسالان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این موضوع گاهی ناشی از اعتماد به نفس پایین است
تجربه مشاوره به من نشان داده است والدین از این مسئله، قدری دیرتر از بقیه خصوصیات کودک خود مطلع می‌شوند. علت این امر این است که والدین عموماً وقتی به خجالتی بودن کودکانشان پی می‌برند که چندین بار با آنها در میان یک جمع، خصوصاً افراد ناآشنا قرار گرفته باشند، این در حالی است که آنها با بسیاری از خصوصیات دیگر کودک خود مانند زودرنج بودن یا پرخاشگر بودن و… به سرعت آشنا می‌شوند.
خجالتی بودن در حد معمول بلامانع است و طبیعی پنداشته می‌شود. هیچ کس نیست که بتواند ادعا کند در طول زندگی خود هرگز احساس خجالت‌زدگی نکرده است. اما همه‌ی ما می‌خواهیم تا جای ممکن فرزندانمان بی‌آنکه از دایره ادب خارج شوند و توسط دیگران پُر رو قلمداد شوند، دلیر باشند و بتوانند حرف خود را بزنند.
اما برای برای غلبه بر خجالتی بودن، چه مسائلی را باید مد نظر قرار داد؟
درک خجالتی بودن
قبل از هر چیز لازم است تعاریفمان را از خجالتی بودن با هم تطبیق دهیم.
از دیدگاه روانشناسی اگر شما چندین بار با این صحنه مواجه شدید که فرزندتان به جای پیوستن به یک اجتماع و گروه ترجیح می‌دهد «یک تماشاگر» بماند، آنگاه بدانید و آگاه باشید که کودک شما به احتمال بسیار زیاد فردی خجالتی است!
عمده دلایل خجالتی بودن شامل موارد زیر است:
- دلایل ژنتیک – در این موارد، خجالتی بودن ویژگی شخصیتی است که کودک می‌تواند آن را از یکی از والدین خود به ارث برده باشد.
- شکل‌دهی شخصیت – برخی از کودکان از نظر عاطفی نسبت به سایر کودکان حساس‌تر هستند. هنگامی که این دسته از خردسالان توسط والدینشان بیش از اندازه ترسانده شوند(گاهی والدین برای اینکه فرزندشان دست از رفتاری ناشایست بردارند مدام او را می‌ترسانند)، ممکن است از نظر شخصیتی خجالتی بار بیایند.
- آموزش رفتاری – در این موارد ما با والدینی خجالتی روبه‌رو هستیم که خیلی ساده، کودکان نیز می‌توانند با تقلید از رفتار والدینِ خجالتیِ خود، به یک فرد خجالتی تبدیل شوند.
- روابط خانوادگی – کودکانی که احساس نکنند والدین آنها پشتیبانشان هستند، در میان جمع کمرو به نظر می‌رسند. آنها به این دلیل خجالتی شده‌اند که حمایت کافی را از خود حس نکرده‌اند. بالعکس هم صدق می‌کند، کودکانی که والدینشان بیش از حد به آنها توجه می‌کنند و نسبت به تک‌تک رفتارهایشان حساس هستند و آنها را زیر سوال می‌برند، می‌توانند کمرو بار آیند، زیرا آنقدر تحت نظر هستند که ترجیح می‌دهند سکوت کنند.
- عدم تعاملات اجتماعی – اگر کودک در چند سال اول زندگی خود در انزوا رشد پیدا کند، ممکن است چنان از مهارت‌های اجتماعی بی‌بهره بماند که در زمان حضور در یک جمع ترجیح دهد با دیگران گرم نگیرد و همیشه در یک گوشه بماند.
- ترس از شکست – وقتی به کودکان بیش از حد توانشان فشار آوریم، برآورده نکردن سطح انتظار ما می‌تواند در آنها ایجاد حس بد کند. فشار بیش از حد ممکن است به ترس از شکست منجر شود که می‌تواند به صورت نوعی دیگر از کم‌رویی جلوه پیدا کند.
گام‌های مختلفی وجود دارد که والدین می‌توانند برای خروج هر چه بیشتر فرزند خود از این وضعیت بردارند و اعتماد به نفس و عزت نفس را در آنها بیافزایند. در ادامه این فصل، مروری بر این روش‌های کاربردی خواهم داشت.
به غریبه‌ها اعتماد کنید!
همه(تقریباً همه) به فرزندان خود می‌گویند با غریبه‌ها صحبت نکنند که این چیز عجیبی نیست. آدم‌ربایی و کودک‌دزدی در تمام دنیا بیداد می‌کند. اما برخی والدین بیش از بقیه به فرزندان خود در این باره تذکر می‌دهند و تأکید می‌کنند، آنقدر که اصرارشان از حالت عادی خارج می‌شود. طبیعتاً این حجم از وحشت نسبت به غریبه‌ها به ضمیر ناخودآگاه کودک راه می‌یابد. این مسئله جلوتر در قالبی دیگر خود را نشان می‌دهد و کودک در هنگام حضور در اجتماعات و گروه‌های حتی قابل اعتماد، با کم‌رویی و حتی تا حدودی با ترس رفتار می‌کند.
مرزهایی بین غریبه‌های امن و خطرناک وجود دارد. کودکتان را نسبت به این مسئله توجیه کنید. اولاً به او کمک کنید که تشخیص دهد چرا نباید با غریبه‌ها صحبت کند ثانیاً به بگویید اگر لازم شد با غریبه‌ای صحبت کند، به چه شکلی این کار را انجام دهد. همچنین به دلایل مختلف(از جمله همه‌گیری اخیر) رفت‌وآمدها هم کم شده است و در بسیاری مواقع فرصت دیدار با بستگان دور یا حتی نزدیک دست نمی‌دهد. برای مثال می‌توانید تصاویر خویشاوندان و اعضای خانواده که کودکتان با آنها آشنا نشده است را به او نشان دهید یا او به او بگویید که در صورت لزوم می‌تواند به معلم یا مربی و یا ناظمی که هرگز به طور خصوصی و رودررو گفتگو نداشته است مراجعه کند.
دست از برچسب‌گذاری بردارید
نگرش و دیدگاه و طرز برخورد والدین با کودک در رشد وی تأثیر بی‌بدیلی می‌گذارد. چنانچه در مورد پیشین دیدیم، شاید مادری با خود فکر کند تأکید بیشتر وی در مراقبت از فرزندش مؤثر بوده است اما در عمل شاهد این هستیم که افراط‌گرایی در تذکر دادن به سادگی باعث افزایش احتمال کمرو شدن کودکش خواهد شد.
موضوع دیگری که کم‌‌اهمیت به نظر می‌رسد اما خیلی مهم است، «برچسب نزدن» است. مهم نیست که کودکتان چطور رفتار کرده یا چه واکنشی در چه جمع یا گروهی نشان داده است، هرگز او را «خجالتی» خطاب نکنید. بچه‌ها با همان برچسب‌هایی بار می‌آیند که به آنها الصاق شده است. هنگامی که کودکی را زرنگ، مدیر، توانمند، ضعیف، ترسو، پررو و… خطاب کنید در حقیقت باعث شده‌اید تا او به این مسئله فکر کند و ناخواسته آنقدر خود را در آن کالبد ببیند که تلویحاً در مسیر برآورده کردن و تحقق آن ویژگی و برچسب قدم بردارد. این امر می‌تواند به ویژه در میان جمع مهم باشد. وقتی در حضور بقیه به کودکی بگویید که کمرو و خجالتی است، وی را به این حقیقت سوق داده‌اید که واقعاً خجالتی است و آنچه که الان به لطف شما همه متوجه شده‌اند را باید خودش هم بپذیرد.
از صحبت کردن نترسید
گاهی والدین گمان می‌کنند با چشم‌پوشی و بی‌اعتنایی به مشکلات، آنها خودشان حل می‌شوند(که به وضوح دیدگاهی نادرست است). شخصاً موارد زیادی از این دست را دیده‌ام. یک کودک به چندین دلیل می‌تواند خجول باشد. با او صحبت کنید و مشکل احتمالی را از او بپرسید. به هر حال، با پاسخی که می‌دهد این شانس را پیدا می‌کنید تا در کنار هم مسئله را حل نمائید.
ممکن است او نسبت به بچه‌های همسن خود اعتماد به نفس کمتری داشته باشد زیرا می‌ترسد که توسط آنها مورد آزار و اذیت قرار بگیرد. برای او توضیح دهید که در شرایط مشابه وقتی در سن او بودید چگونه رفتار کردید و پاسخ دادید. به او دستور ندهید که همین کار را انجام دهد بلکه توضیح دهید که چگونه کاری که انجام دادید برای خودتان مفید واقع شد. بچه‌ها تمایل دارند از این طریق احساس بهتری داشته باشند زیرا معمولاً والدین خود را چهره‌هایی قدرتمند و خداگونه می‌پندارند.
همچنین شما فرزند خود را از سر راه پیدا نکرده‌اید! بنابراین همزمان با مدیر و ناظم یا والدین آن کودک به طور کاملاً جدی در رابطه با مسئله مزبور صحبت کنید و در این مورد به آنها «اخطار» دهید(طبیعتاً در یک محیط منطقی و در ضمن اینکه هیجانات خود را کنترل می‌کنید!)
گردش کردن مفید است
گاهی آنقدر کودک در محیط‌های بسته است که ناخواسته افراد کمی را می‌بیند و مهارت‌های اجتماعی‌اش رشد پیدا نمی‌کند. او را به صورت «کنترل‌شده» در برابر افراد ناآشنا در زمینه‌های مختلف قرار دهید. همچنین همکاری و تعامل با بچه‌های دیگر یکی از بهترین راه‌های غلبه بر خجالتی بودن یک کودک است.
بگذارید او با افراد مختلف بازی کند و او را به فضای باز و پارک‌ها ببرید تا بتواند با دوستان جدید ملاقات کند. بازی در فضای باز برای رشد کودک بسیار مهم است و همچنین مزایای زیادی مانند ایمنی در برابر بیماری‌ها، ورزش، کشف حقایق جهان پیرامون خود و صدالبته فراهم شدن و تقویت مهارت‌های اجتماعی را داراست.
کشف نقاط قوت
کودکان در شرایط خاصی احساس امنیت می‌کنند. تحقیقات نشان داده است افراد وقتی حس امنیت دارند، استعدادهایشان به بهترین شکل شکوفا می‌شود. افراد خجالتی، در کنار تمام معایب مختلف دیگر، این فرصت را برای شناخت نقاط قوت خود پیدا نمی‌کنند. شما به عنوان مادر یا پدر مسئولید شرایط را برای تقویت عزت نفس کودکتان فراهم کنید.
به عنوان مثال اگر پی بردید که او با گروه کوچک دوستانش احساس خجالتی بودن نمی‌کند، می‌توانید او را به آنجا ببرید تا بتواند احساسات و توانمندی‌های خود را کاملاً تجلی دهد. دانستن استعدادهای او به شکوفایی آنها نیز کمک می‌کند. کودکی که اعتماد به نفس داشته باشد، تمرکز خود را به انجام آنچه در آن مهارت دارد معطوف می‌کند و به تدریج نقاط قوت کم‌نظیرش را کشف می‌نماید.
تعامل داشتن را تمرین کنید
به کودک خود کمک کنید تا یاد بگیرد چگونه نیازهای خود را هنگام مواجه شدن با یک موقعیت اجتماعیِ به خصوص بیان کند. بیان خواسته‌ها با لحن مؤدبانه مهم است. همچنین به او در زمینه مهارت‌های اجتماعی دیگری مانند تماس چشمی، لبخند زدن و نحوه پاسخگویی به پرسش‌ها آموزش دهید.
آشنا کردن کودک خجالتی شما با یک کودک خجالتی دیگر نیز می‌تواند باعث شود وی احساس راحتی بیشتری داشته باشد و به رشد و تعالی هر دوی آنها کمک کند. از آنها بخواهید با هم بازی کنند و تکالیفی را برایشان در نظر بگیرید که حس همکاری را در آنها برانگیزد. با این کار در آن دو علایقی مشترک شکل می‌گیرد. این تکالیف می‌تواند یک پروژه هنری، یادگیری یک مهارت یا ورزش خاص و یا حتی خیلی ساده قرار دادن قطعات یک پازل کنار هم باشد.
اجازه ندهید کسی فرزندتان را اذیت کند
کتک خوردن، اذیت کردن و آزار دادن حتی توسط افراد همسن و سال باعث ایجاد کم‌رویی در کودک می‌شود. به کسی اجازه ندهید کودکتان را اذیت کند. با گفتگو با معلمان وضعیت وی را در مدرسه ارزیابی کنید. معمولاً مربیان مدرسه به کودکانی که والدینشان بیش از بقیه پیگیر مسائل مرتبط با فرزندانشان هستند، توجه بیشتری نشان می‌دهند.
گاهی کودکان ممکن است نسبت به افراد کوچکتر از خود زورگویی کنند. به فرزند خود بیاموزید با افراد کوچکتر از خود مهربان باشد و به طور اصولی نسبت به کودکی که از فرزند شما بزرگتر است و در برابر او قلدری می‌کند، ایستادگی کنید. اجازه ندهید کودک شما به یک قربانی تبدیل شود و در صورت لزوم او را از هر محیطی که چنین حسی در او برمی‌انگیزد دور کنید.
حس اختیار داشتن را به او هدیه دهید
مهارت‌هایی را با او تمرین کنید که می‌تواند به او در موقعیت‌های اجتماعی مختلف کمک کند. برخی کارها هستند که بی‌نهایت ساده‌اند اما در کودک اعتماد به نفس ایجاد می‌کنند و اجازه‌ی چنین مسائلی به شدت در پرورش کودک شما اهمیت دارد. از جمله این قبیل امور می‌توان به پاسخ دادن کودک به تلفن، دعوت از بستگان برای یک رویداد، تصمیم‌گیری در مورد محل غذا خوردن و … اشاره کرد.
پاداش معنوی!
به نظر من بد نیست گاهی کارهای خوب پاداش بگیرند. این پاداش به معنی خریدن یک پلی‌استیشن جدید نیست. شما باید قادر باشید احساسات خود را کنترل کنید و جایی آن را در جهت تشویق و ترغیب کودکتان هزینه کنید که کودک پی به رفتار درست خودش ببرد(در غیر این صورت ممکن است کودکتان لوس شود). با علائم کوچک به او پاداش دهید تا ضمناً انگیزه کاری که انجام می‌دهد را حفظ کند.
پاداش دادن به کودکتان این حس را به وی می‌دهد که کار خود را درست انجام داده است. گاهی تأثیر یک نگاه تمجیدآمیز بیش از هر هدیه‌ی مادی دیگری است. از طریق این فرایند، بدون اجبار و تهدید، رفتارهای اجتماعی را در کودک بپرورانید تا از خجالتی بودن وی کم شود.
کم‌رویی نباید به عنوان یک مشکل تلقی شود. روش‌های زیادی برای کمک به کودک شما وجود دارد. فقط به خاطر داشته باشید هرگز فرزندتان را مجبور به «خجالتی نبودن» نکنید چون روشی بی‌نتیجه است، در عوض بگذارید او فرصت این را داشته باشد تا خودِ واقعی‌اش را بروز دهد و موانعی که در این مسیر است را کشف و رفع کنید. هر کودکی منحصر به فرد است و همچنین هر چند وقت یک بار احساس خجالت‌زدگی طبیعی است. اگر خجالت‌زدگی بیشتر از حد نرمال اتفاق می‌افتد به طوری که در انجام امور عادی و روتین وی اختلال ایجاد می‌کند، احتمالاً مراجعه به یک مشاور سودمند است
منبع :
بخشي از كتاب آرزو آقاجاني به زودي
كارگاه هاي مرتبط
همراه ما باشید:
آدرس اینستاگرام مرکز مشاوره خورشید
آدرس کانال تلگرام مرکز مشاوره خورشید
با ما در تماس باشید:
۰۹۱۳۷۵۳۳۴۰۷
۰۳۱۳۶۲۵۷۴۳۶
